Υποστήριξη επιλεκτικής προσοχής, κατά τη διάρκεια της κατ’ οίκον μελέτης

Η υποστήριξη των παιδιών μας, στη μάθηση, αποτελεί σύνθετη διαδικασία, τη στιγμή που ο κάθε γονέας καλείται να αναλογιστεί τον αντίκτυπο πλήθους ετερογενών παραγόντων που επιδρούν –μεμονωμένα και συνδυαστικά– σε αυτή.

Ένας από τους παράγοντες αυτούς είναι η προσοχή, μιας και συνιστά βασική προϋπόθεση για την παρακολούθηση των όσων επιθυμούμε να μεταφέρουμε, για την πρόσληψη των πληροφοριών και, εν τέλει, για την επίτευξη των εκάστοτε εκπαιδευτικών στόχων (Fredricks, Blumenfeld & Paris, 2004). Αφετέρου, η προσοχή επηρεάζει και άλλες παραμέτρους, όπως είναι η εργαζόμενη μνήμη (Gazzaley, 2011; Gaspar, Christie, Prime, Jolicœur & McDonald, 2016), οι οποίες, ομοίως, συνδέονται με τη μάθηση.

Αδρομερώς, με τον όρο προσοχή, στο εκπαιδευτικό πλαίσιο, αναφερόμαστε στην ικανότητα των μαθητών να επιλέγουν προς εξεργασία ορισμένα από τα πολυπληθή ερεθίσματα που απαντώνται στο περιβάλλον. Η επιλογή αυτή επηρεάζεται από μια σειρά παραγόντων που αφορούν στον ίδιο τον μαθητή, όπως η χρονολογική του ηλικία ή η κουλτούρα του (Chavajay & Rogoff, 1999), αλλά και σε εξωτερικούς παράγοντες, όπως η κίνηση, η επανάληψη, η αιφνίδια μεταβολή, το «απροσδόκητο» ή η ένταση του ερεθίσματος. Σήμερα, έχουμε στη διάθεσή μας σειρά ερευνητικών μελετών που υποστηρίζουν τη θετική σχέση μεταξύ προσοχής και ακαδημαϊκών επιτευγμάτων (Merrell, Sayal, Tymms & Kasim, 2017; Breslau, Miller, Breslau, Bohnert, Lucia, & Schweitzer, 2009).

Πιο ειδικά, ιδιαίτερη βαρύτητα για τη διαδικασία της μάθησης φέρει η επιλεκτική προσοχή· διαδικασία που επιτρέπει στους μαθητές να επιλέγουν και να επικεντρώνουν συνειδητά την προσοχή τους σε συγκεκριμένα ερεθίσματα, αποκλείοντας ταυτοχρόνως άλλα, διασπαστικά ή μη συναφή (Stevens & Bavelier, 2012). Οι διασπαστικές ή μη συναφείς πληροφορίες, που δρουν ανταγωνιστικά προς εκείνες στις οποίες θα ήταν ευκταίο ο μαθητής να εστιάσει, ενδέχεται να ανακύψουν από εξωτερικά ακουστικά ή οπτικά ερεθίσματα που εμφανίζονται στο περιβάλλον, καθώς και από εσωτερικά ερεθίσματα, όπως είναι οι σκέψεις του ίδιου του παιδιού. Η θετική σχέση μεταξύ επιλεκτικής προσοχής και ακαδημαϊκής επιτυχίας, όσο και ελλειμμάτων αυτής με δυσκολίες μάθησης (Garcia, Pereira, & Fukuda, 2007), έχουν εκκινήσει το ενδιαφέρον αρκετών ερευνητών που αναζητούν ωφέλιμες πρακτικές ενίσχυσης της επιλεκτικής προσοχής (Caldwell, 2007; Posner & Rothbart, 2005; Ma, Le Mare & Gurd, 2015; Strait, Slater, O'Connell & Kraus, 2015).

Οι γονείς διαθέτουν πλήθος στρατηγικών, τις οποίες θέτουν καθημερινά σε εφαρμογή προκειμένου να διευρύνουν τα επίπεδα επιλεκτικής προσοχής των παιδιών τους. Για παράδειγμα, πολλοί γονείς υποδεικνύουν στα παιδιά τους να εστιάσουν και να επανεστιάσουν στη δραστηριότητα, όταν αυτό απαιτείται. Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω ευθείας λεκτικής προτροπής, μέσω της αλλαγής στον τόνο της φωνής ή μέσω της μη λεκτικής συμπεριφοράς του γονέα (απαλό άγγιγμα το χέρι, αστεία γκριμάτσα, νεύμα, κα.). Επίσης, ιδίως στο νηπιαγωγείο ή κατά τις πρώτες τάξεις του δημοτικού, οι γονείς μπορεί να χρησιμοποιούν τραγουδάκια, ποιηματάκια και εικόνες για να σηματοδοτήσουν την έναρξη, τη λήξη ή άλλες φάσεις της μελέτης, στο σπίτι, προκειμένου να προτρέψουν τα παιδιά να εστιάσουν την προσοχή τους. Ακόμα, οι γονείς θα μπορούσαν να υποκινήσουν την επιλεκτική προσοχή των παιδιών, μέσω της παρουσίασης μη αναμενόμενων ερεθισμάτων, κατά την έναρξη της μελέτης. Επί παραδείγματι, οι γονείς μπορούν να κερδίσουν την προσοχή των παιδιών τους, αξιοποιώντας μια ενδιαφέρουσα φράση, θέτοντας ένα ερώτημα ή δείχνοντας μια εικόνα, συναφή με το θέμα της μελέτης. Επίσης, προκειμένου να ενισχύσουν την επιλεκτική προσοχή των παιδιών τους, οι γονείς θα μπορούσαν να διασφαλίσουν ένα σταθερό χώρο μελέτης, όπως το γραφείο του παιδιού και να δομήσουν τον χώρο αυτό, με γνώμονα την ελαχιστοποίηση των οπτικών και των ακουστικών ερεθισμάτων που δρουν ως παράγοντες διάσπασης. Περαιτέρω, άλλες διαδεδομένες στρατηγικές, βασισμένες στις αρχές της συντελεστικής μάθησης, αφορούν στην παροχή επαίνου και ανταμοιβών, όταν το παιδί κατορθώνει να εστιάσει την προσοχή του και να εκδηλώσει συμπεριφορές «εντός έργου» και, αντίστροφα, η απομάκρυνση των ενισχυτών για τις «εκτός έργου» συμπεριφορές.